Mazury

Ogólna charakterystyka miejscowości

Mazury są  miejscowością o charakterze rolniczym, która położona jest 30 km na północ od Rzeszowa w otoczeniu pól i lasów, dzięki czemu posiadają znakomite warunki turystyczne. Znajdujący się nieopodal zalew Maziarnia jest dodatkowym atutem regionu.

        Położenie

Mazury leżą w gminie Raniżów w województwie podkarpackim. Gmina położona jest na Płaskowyżu Kolbuszowskim, w obrębie Kotliny Sandomierskiej. Administracyjnie leży we wschodniej części powiatu kolbuszowskiego. Sąsiaduje: od zachodu z gminą Stary Dzikowiec, od północy z gminami Jeżowe (powiat niżański) i Kamień (powiat rzeszowski), od wschodu z gminą Sokołów Młp. (powiat rzeszowski), od południa z gminami Głogów Młp. (powiat rzeszowski) i Kolbuszowa. Mazury liczą 868 mieszkańców i zajmują powierzchnię 1 043 ha. Na krajobraz wsi składają się obszary użytków rolnych, leśnych oraz zwarta zabudowa jednorodzinna.

Historia Mazurów

            Wieś Mazury została założona w drugiej połowie XVI wieku, przez sołtysa Stanisława Studzieńskiego, „na surowym korzeniu”, w lasach przyszowskich ówczesnej Puszczy Sandomierskiej. Do dzisiaj zachowała swój pierwotny układ wsi łanów leśnych. Od sprowadzonych tu z terenów północno wschodniej Polski pierwszych osadników – Mazurów, wyróżniających się ubiorem, mową, kulturą i charakterem, pochodzi nazwa wioski.Mazury od początku były wsią typowo rolniczą, królewską, wchodzącą w skład ekonomii sandomierskiej. Istniał tu folwark, w którego skład wchodziły m.in. budynek dworski, browar, gorzelnia, stodoły, stajnie, grunty orne, łąki, wygony, pastwiska i lasy. Folwark utrzymywali chłopi pańszczyźniani, którzy zamieszkiwali w obecnej dzielnicy Stara Wieś. Po jego parcelacji przez władze zaborcze, austriackie, w latach 80 – tych XVIII w. na gruntach podworskich zostali osiedleni koloniści niemieccy wyznania ewangelicko – augsburskiego w liczbie kilkunastu rodzin, oraz polscy w liczbie 40 rodzin. Dali oni początek nowej wsi, zwanej początkowo Nowe Mazury, następnie Sołtyse. Mieli oni własnego wójta i odrębność majątkową.

Do połowy XVII w. Mazury wraz ze Staniszewskim administracyjnie przynależały do pobliskiej Zielonki – Ossówki, gdzie znajdowało się wójtostwo. W okresie od XVII do XVIII w. wchodziły w skład raniżowskiego klucza dóbr królewskich Starostwa Sandomierskiego. Mieszkańcy oprócz odrabiania pańszczyzny, płacenia czynszu, zobowiązani byli do oddawania danin na potrzeby zamku w Sandomierzu, pomocy w polowaniach, niekiedy też zakwaterowaniu i wyżywieniu wojska. W tym to okresie wieś była wielokrotnie najeżdżana, rabowana i palona przez obce wojska, m.in. oddziały tatarskie, szwedzkie, węgierskie, saskie.

Po pierwszym rozbiorze Polski, po zajęciu tych terenów w 1773 r. przez Austrię nastał spokój, obniżenie wymiaru pańszczyzny i złagodzenie ucisku chłopów. Warunki życia pogorszyły się znowu od 1833r. gdy dobra kameralne raniżowskie dotychczas państwowe, austriackie, sprzedano prywatnemu właścicielowi. W 1848 r. nastąpiło całkowite zniesienie pańszczyzny, stosunku poddańczego oraz uwłaszczenie na obrabianych dotychczas polach. Dzielnica Stara Wieś otrzymała od dotychczasowego właściciela dóbr raniżowskich na własność Pastwiska, natomiast przegrała wieloletni proces o serwitut leśny. W 1867 r. na mocy ustawy nowa wieś została przyłączona do starej i została utworzona jedna Gmina Mazury, którą zarządzał wójt, podwójci i asesorzy tworzący tzw. Zwierzchność Gminną, oraz 16 – osobowa Rada Gminna. Stara Wieś zachowała jednak prawo administrowania swoim majątkiem, który stanowiły dwa Wygony, Pastwiska i serwitut w Lesie za Turką. Pozostały majątek – spichlerz wiejski, zamieniony z czasem na szpital dla ubogich oraz areszt, w którym zamykano za drobne przewinienia – należały do całej gminy.

 Od czasu przyznania autonomii Galicji rozpoczął się powolny rozwój wsi Mazury. W 1883 r. tutejszy samorząd gminny, za zgodą władz powiatowych i oświatowych utworzył Szkołę Ludową, dla której w 1887 r. wybudował drewniany budynek z salą lekcyjną i mieszkaniem dla nauczyciela. W latach 1910 -1911 na miejscu starej szkoły została zbudowana nowa, murowana, piętrowa z czterema salami i mieszkaniem. Wcześniej, obok szkoły została wzniesiona neogotycka kaplica, murowana, p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, do której raz w miesiącu, potem częściej przyjeżdżał z Raniżowa ksiądz i odprawiał Mszę św. Pod względem administracji kościelnej wieś od 1602 do 1938 r. należała do parafii Raniżów.

Z chwilą uzyskania przez Polskę niepodległości rozpoczął się dynamiczny rozwój wioski. Wzniesiony został budynek administracyjny, jakby „ratusz”, dla potrzeb miejscowego samorządu, rozbudowano kaplicę, założono Straż Pożarną, zbudowano remizę i zakupiono nowoczesny sprzęt gaśniczy w postaci sikawki kołowej. Ożywiło swoją działalność Kółko Rolnicze, które m.in. założyło sklep spółdzielczy, konkurencyjny do sklepów żydowskich. W 1934 r. w wyniku reformy państwa została zlikwidowana Gmina Mazury i utworzona Gromada, wchodząca w skład Gminy Raniżów. Nie mniej jednak zapał do dalszego rozwoju wsi pozostał. Od 1935 r. rozpoczęto starania o budowę własnego kościoła i utworzenie własnej parafii, zakończone sukcesem. W 1938 r. władze kościelne utworzyły Parafię Mazury i jednocześnie skierowały księdza do zadań duszpasterskich, w tym rozpoczęcia i kontynuowania budowy kościoła. W 1942 r. kościół został poświęcony, po wojnie ostatecznie wykończony i wyposażony. W nowej parafii prężnie działała Akcja Katolicka, w tym KSK, KSMM i KOMŻ. W 1937 r. został postawiony nowy mazurski „ratusz”, zwany Domem Ludowym.

Druga wojna światowa, która w sensie politycznym, niepodległościowym przyniosła upadek, w sensie administracyjnym i gospodarczym przyczyniła się jednak do rozwoju wsi. Władze nowo utworzonego niemieckiego poligonu lotniczego Grosses Truppenubungsplatz Luftwaffe Górno, na terenie którego wieś się znalazła, nie dość że nie wysiedliły jej w sensie fizycznym to przekształciły ją w kolonię robotników leśnych i centrum administracyjne okolicznych lasów. W Mazurach utworzone zostało Nadleśnictwo pod nazwą Luftwaffen Forstamt Górno – Sud in Mazury i szkółka leśna. Wykończono Dom Ludowy, w którym zlokalizowano główne biuro, obok niego postawiono kilka innych budynków. Zbudowana została nowa remiza, naprawione drogi, zalesione najbardziej piaszczyste, nieurodzajne kawałki gruntów. W czasie okupacji również, po części z niemieckich materiałów zbudowano okazały kościół, co jest ewenementem na skalę kraju. Nie wchodzono przy tym w żadną współpracę polityczną z Niemcami. We wsi działała dobrze zorganizowana konspiracyjna Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie, oraz nieliczna komórka PPR.

Okres stalinowski, który się rozpoczął z chwilą wkroczenia wojsk Armii Czerwonej w 1944 r. nie przyniósł żadnego rozwoju wsi. Rządy komunistów degradowały wszystko, co było naprawdę polskie, narodowe, katolickie. Prześladowano b. żołnierzy AK, usuwano ze stanowisk i funkcji wszystkich, którzy nie popierali komuny. Aresztowano i uwięziono księdza proboszcza, kościelnego i innych. UB zamordowało byłego sołtysa.

Po odwilży politycznej w 1956 r. społeczeństwo Mazurów przystąpiło na nowo do rozwoju swej miejscowości. Własnymi siłami wykonano elektryfikację wsi, utworzono Przedszkole, Magazyn Towarów Masowych, Punkt Skupu Żywca, Zlewnię Mleka, rozbudowano Szkołę Podstawową, wystawiono Ośrodek Zdrowia, nową murowaną Remizę Strażacką. Wykonano nowe nawierzchnie dróg i wystarano się o kursy autobusów PKS do Kolbuszowej i do Rzeszowa. Przez kilka lat w budynku Domu Ludowego funkcjonowało Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. Bardzo pozytywną rolę odegrało Kółko Rolnicze i Koło Gospodyń Wiejskich, zaś w życiu kulturalnym działający przez 10 lat Zespół Teatralny. Kolejni księża proboszczowie z pomocą parafian wykonali wiele pracy na rzecz parafii i kościoła, m.in. stylowe formistyczne ołtarze, organy, malowanie kościoła. Wybudowana została nowa okazała plebania, dzwonnica, droga na cmentarz, dwukrotnie powiększany.

Ostatni okres w dziejach wsi Mazury, który rozpoczął się w 1990 r., z chwilą upadku komunizmu i odzyskania przez Polskę pełnej suwerenności, wzbudził nowy zapał do pracy społecznej na rzecz swojej małej ojczyzny. Staraniem kolejnych pokoleń Mazurzan wykonane zostały mapy zasadnicze pod przyszłą infrastrukturę komunalną, następnie sieć wodociągowa, sieć gazociągowa, telefonizacja. Rozbudowany został Dom Strażaka, zaadaptowany częściowo na dom weselny, rozbudowane Przedszkole, wyremontowany Wiejski Ośrodek Zdrowia. Na bazie starej, niepotrzebnej Zlewni Mleka zbudowano nowoczesny sklep samoobsługowy GS „SCh”. Rozbudowano Szkołę Podstawową, powiększając ją o dwa nowoczesne budynki, w tym salę gimnastyczną. W tym czasie księża proboszczowie nie pozostawali bierni. Z pomocą parafian przeprowadzili wiele niezbędnych prac remontowych, jak i prac upiększających kościół oraz jego otoczenie, m.in. wykonane zostały nowe ławki w kościele, posadzki, ogrzewanie kościoła, upiększono plac wokół świątyni, rozpoczęto budowę parkingu. Na cmentarzu stanęła piękna kaplica, w której co roku w dniu Wszystkich Świętych odprawiana jest Msza święta.

Wieś Mazury znana była od najdawniejszych lat z aktywnego życia kulturalnego, rzadko spotykanego w innych wioskach. W chwili obecnej znakomicie tradycję tą podtrzymuje działający od 10 lat Zespół Obrzędowy „Mazurzanie”. Członkowie tego zespołu, z własnej inicjatywy zorganizowali Izbę Regionalną ukazującą kulturę ludową pierwszej połowy XX wieku. Jednocześnie coraz większe sukcesy odnosi działający przy Zespole Placówek Oświatowych dziecięcy zespół taneczny „Mazurek”.